Đất hiếm – nguồn cơn khiến ông Trump tăng thuế với Trung Quốc

## Trung Quốc Siết Xuất Khẩu Đất Hiếm Lần 2: Đòn Phủ Đầu Mới, Căng Thẳng Mỹ-Trung Leo Thang Đáng Kể

Ngày 9/10 vừa qua, Trung Quốc đã gây chấn động thị trường toàn cầu khi công bố siết chặt các quy định xuất khẩu đất hiếm lần thứ hai trong năm nay. Động thái này ngay lập tức thổi bùng ngọn lửa căng thẳng thương mại vốn đã âm ỉ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, khiến Tổng thống Mỹ Donald Trump lập tức đe dọa áp thêm mức thuế nhập khẩu 100% đối với hàng hóa Trung Quốc và thậm chí bóng gió về việc hủy bỏ cuộc gặp đã định với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.

### Bắc Kinh Lên Tiếng: “Chính Sách Hợp Pháp” Hay “Tiêu Chuẩn Kép”?

Chỉ ba ngày sau, vào ngày 12/10, Bộ Thương mại Trung Quốc đã phải lên tiếng phản hồi. Trong một thông cáo chính thức, Bắc Kinh khẳng định chính sách kiểm soát xuất khẩu đất hiếm là “hoàn toàn hợp pháp” và cho rằng nó chỉ có “tác động rất hạn chế” lên chuỗi cung ứng và sản xuất toàn cầu. Trung Quốc biện minh rằng đây là bước đi cần thiết trong bối cảnh đất hiếm có ứng dụng chiến lược quan trọng trong lĩnh vực quân sự và tình hình địa chính trị toàn cầu đang bất ổn. Đặc biệt, nước này không quên cáo buộc Mỹ đang áp dụng “tiêu chuẩn kép” trong các chính sách thương mại.

### Vị Thế Độc Quyền Của Trung Quốc Trên Thị Trường Đất Hiếm

Trên thực tế, việc Trung Quốc dần hạn chế bán đất hiếm ra thị trường quốc tế không phải là điều mới mẻ. Trong hai năm qua, Bắc Kinh đã kiên trì xây dựng và củng cố vị thế gần như độc quyền của mình đối với nguồn cung đất hiếm trên toàn cầu. Hồi tháng 4, Trung Quốc đã thực hiện đợt siết xuất khẩu đất hiếm đầu tiên trong năm, được giới phân tích nhận định là một đòn đáp trả trực tiếp trước chính sách “thuế đối ứng” mà Tổng thống Trump công bố.

### Đất Hiếm: “Vàng Trắng” Của Kỷ Nguyên Hiện Đại

Đất hiếm là tên gọi chung cho một nhóm gồm 17 nguyên tố hóa học, đóng vai trò vật liệu thiết yếu trong vô số sản phẩm công nghiệp và quân sự hiện đại. Từ điện thoại thông minh, xe điện, tuabin gió, đến tên lửa dẫn đường và hệ thống radar, tất cả đều cần đến đất hiếm.

Mặc dù tên gọi “đất hiếm” có thể gây hiểu lầm rằng chúng khan hiếm trong tự nhiên, nhưng vấn đề thực sự nằm ở quá trình khai thác và tinh chế. Việc này cực kỳ khó khăn, tốn kém và đặc biệt gây hại nghiêm trọng đến môi trường. Đây chính là lý do Trung Quốc, với nguồn tài nguyên dồi dào và khả năng xử lý tiên tiến, hiện đang sản xuất khoảng 90% lượng đất hiếm tinh chế và nam châm đất hiếm trên thế giới.

Đất hiếm được chia thành hai loại chính: nặng và nhẹ. Đất hiếm nặng đặc biệt khan hiếm hơn và đáng lo ngại hơn cả là Mỹ hiện không có năng lực tách chiết sau khai thác đối với loại này. Việc Mỹ liên tiếp nâng thuế nhập khẩu với Trung Quốc cũng đã làm gián đoạn nghiêm trọng quá trình tách chiết đất hiếm của mình. Hiện tại, Mỹ chỉ có duy nhất một mỏ đang hoạt động tại California, khiến nước này càng phụ thuộc sâu sắc.

### Chi Tiết Động Thái Ngày 9/10: Những Quy Định Mới

Giới phân tích quốc tế nhận định rằng Bắc Kinh đang sử dụng đất hiếm như một “đòn bẩy” chiến lược quan trọng trong cuộc chiến thương mại với Mỹ. Động thái ngày 9/10 của Trung Quốc không chỉ dừng lại ở lời nói mà bao gồm những quy định cụ thể:

* Bổ sung 5 nguyên tố đất hiếm vào danh sách các mặt hàng cần xin giấy phép xuất khẩu.
* Yêu cầu giấy phép xuất khẩu đối với cả công nghệ sản xuất loại khoáng sản này.
* Khách hàng quốc phòng ở nước ngoài sẽ không được cấp phép xuất khẩu đất hiếm.
* Các đơn xin cấp phép liên quan đến chất bán dẫn tiên tiến (advanced semiconductors) sẽ được xem xét kỹ lưỡng theo từng trường hợp cụ thể.

Mặc dù xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc đã có xu hướng tăng dần trong những tháng gần đây, nhưng một nghịch lý đáng chú ý là một số khách hàng vẫn than phiền về khó khăn trong việc tiếp cận nguồn cung. Trước đây, ông Trump cũng đã từng bày tỏ sự tức giận khi Trung Quốc siết đất hiếm, cho rằng hành động này vi phạm các thỏa thuận đã ký kết.

### Mỹ Và Nỗi Lo Phụ Thuộc: Hậu Quả Khôn Lường

Chính sách kiểm soát đất hiếm mới của Trung Quốc tiềm ẩn nguy cơ gây ra những tác động lớn, đặc biệt đối với Mỹ – quốc gia phụ thuộc rất nhiều vào nguồn cung từ Trung Quốc trong lĩnh vực này. Theo thống kê, trong giai đoạn 2020-2023, 70% lượng đất hiếm và hợp chất đất hiếm nhập khẩu của Mỹ đến từ Trung Quốc.

Với những diễn biến mới nhất, động thái này được xem là một bước leo thang đáng kể trong cuộc đối đầu thương mại Mỹ-Trung. Ông Trump đã tuyên bố sẽ có những biện pháp đáp trả về mặt tài chính, hứa hẹn một tương lai căng thẳng chưa từng có.