Thỏa thuận đất hiếm Mỹ – Australia khó đe dọa vị thế của Trung Quốc

**Mỹ và Australia Quyết Tâm Phá Vỡ Thế Độc Quyền Đất Hiếm Của Trung Quốc: Tham Vọng Lớn và Những Thách Thức**

Ngày 20/10, một thỏa thuận lịch sử đã được ký kết giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thủ tướng Australia Anthony Albanese, mở ra chương mới trong cuộc đua giành quyền kiểm soát nguồn cung khoáng sản thiết yếu toàn cầu. Trọng tâm của hợp tác này là khai thác và xử lý đất hiếm – những kim loại chiến lược mà Trung Quốc đang nắm giữ thế độc tôn.

Theo đó, hai cường quốc sẽ cùng đầu tư 1 tỷ USD trong vòng sáu tháng tới vào lĩnh vực này, đồng thời thống nhất một dự án đường ống trị giá 8,5 tỷ USD. Động thái này không chỉ thể hiện cam kết mạnh mẽ của Washington và Canberra trong việc xây dựng chuỗi cung ứng độc lập mà còn là tín hiệu rõ ràng về nỗ lực giảm thiểu sự phụ thuộc vào Bắc Kinh.

Với tinh thần lạc quan, Tổng thống Trump đã tuyên bố đầy tham vọng: “Khoảng một năm tới, chúng ta sẽ có nhiều khoáng sản và đất hiếm đến mức chẳng biết làm gì với chúng.” Australia, với trữ lượng đất hiếm đáng kể lên tới 5,7 triệu tấn, được kỳ vọng sẽ trở thành “thỏi nam châm” thu hút đầu tư.

Tuy nhiên, giới chuyên gia ngành khai mỏ tại hội nghị ở Sydney ngày 21/10 lại có cái nhìn thực tế hơn. Mặc dù hoan nghênh sự hỗ trợ tài chính cần thiết từ Mỹ, họ cho rằng Tổng thống Trump sẽ phải chờ lâu hơn để thực sự dịch chuyển chuỗi cung ứng khoáng sản khỏi Trung Quốc. Nhà phân tích Dan Morgan nhận định thẳng thắn: “Việc nhiều dự án đặt mục tiêu sẵn sàng hoạt động từ năm 2027 là quá tham vọng, thậm chí bất khả thi.” Ông nhấn mạnh rằng trong lĩnh vực đất hiếm, “không việc gì có thể nhanh được.” Morgan dự báo: “Tôi không cho rằng chúng ta sẽ có nguồn cung dồi dào chỉ trong một năm. Nguồn cung có thể tăng, nhưng phải 5-7 năm tới mới thấy rõ rệt.”

**Thế Độc Quyền Không Thể Bị Coi Thường Của Trung Quốc**

Hiện tại, Trung Quốc vẫn là “ông lớn” không thể thay thế trong ngành đất hiếm toàn cầu. Quốc gia này sở hữu trữ lượng đất hiếm lớn nhất thế giới, lên tới 44 triệu tấn. Đáng chú ý hơn, Trung Quốc kiểm soát tới 90% công suất tinh chế đất hiếm, 69% hoạt động khai thác và 98% sản xuất nam châm đất hiếm – thành phần không thể thiếu trong nhiều công nghệ hiện đại từ xe điện đến thiết bị quân sự.

Mặc dù tên gọi là “đất hiếm,” nhưng thực tế, các nguyên tố này không quá khan hiếm. Điều làm nên thách thức chính là quá trình khai thác, tinh chế chúng lại vô cùng khó khăn, tốn kém và gây hại nghiêm trọng đến môi trường. Đây chính là lợi thế mà Trung Quốc đã nắm giữ, khi làm chủ công nghệ này với chi phí tương đối thấp trong nhiều thập kỷ.

**Phản Ứng Của Phương Tây và Biến Động Thị Trường**

Đối mặt với sự thống trị này, Mỹ và các đồng minh phương Tây đang ráo riết tìm cách làm suy yếu quyền lực của Trung Quốc. Bắc Kinh, đáp trả, đã siết chặt xuất khẩu đất hiếm và nam châm đất hiếm, gây ra khó khăn lớn cho các hãng xe và nhiều ngành công nghiệp khác. Để tăng áp lực, Tổng thống Mỹ còn thông báo nâng thuế nhập khẩu với Trung Quốc thêm 100% từ đầu tháng tới.

Trong bối cảnh căng thẳng leo thang, giá tham chiếu của oxit NdPr (loại đất hiếm tinh chế phổ biến nhất) đã chứng kiến nhiều biến động. Có thời điểm, giá tăng vọt 40% chỉ trong gần hai tháng, chạm mốc 88 USD một kg, trước khi giảm về 71 USD. Tình hình này càng thúc đẩy các hãng khai mỏ phương Tây kêu gọi chính phủ thiết lập một mức sàn giá cao hơn, tạo động lực tài chính để họ mạnh dạn đầu tư vào sản xuất. Điều khoản này cũng đã được đưa vào thỏa thuận hợp tác giữa Mỹ và Australia.

Tuy nhiên, ý tưởng về giá sàn vẫn gặp phải hoài nghi. Nhà phân tích Dylan Kelly thẳng thắn cho rằng việc thiết lập mức giá sàn là bất khả thi, và kỳ vọng nguồn cung dồi dào chỉ trong một năm là một sự tham vọng lớn. “Giá cả hiện tại không phản ánh khả năng giảm thêm,” ông nói, mặc dù thừa nhận rằng thỏa thuận mới giữa Mỹ và Australia chắc chắn sẽ làm tăng sức hấp dẫn của các dự án khai khoáng tại “xứ sở chuột túi.”

Các doanh nghiệp cũng đang ráo riết chuẩn bị. CEO Daryl Cuzzubbo của Arafura Rare Earths tiết lộ, dự án Nolans cần 800 triệu USD vốn đầu tư và công ty dự kiến huy động đủ vào cuối quý I năm sau, với mục tiêu bắt đầu sản xuất từ năm 2029.

Phản ứng tích cực từ thị trường không nằm ngoài dự đoán. Đầu phiên giao dịch ngày 21/10, cổ phiếu của nhiều doanh nghiệp khai khoáng và đất hiếm tại Australia đã đồng loạt tăng giá mạnh mẽ: Lynas Rare Earths tăng 4,7%, VHM tăng tới 30%, và Northern Minerals cũng vượt mốc 16%.

Dù vậy, con đường phía trước vẫn còn nhiều chông gai. Shaun Verner, CEO của Syrah Resources, cảnh báo rằng các dự án khoáng sản chiến lược mới sẽ khó có thể khả thi nếu chính khách hàng không thay đổi thói quen mua hàng. “Tôi cho rằng nếu khách hàng không dứt được nguồn cung rẻ từ Trung Quốc, doanh nghiệp chẳng có động lực nào để phát triển dự án ở nơi khác,” Verner nhấn mạnh.