Tại phiên họp Quốc hội bàn về dự thảo Luật Phòng bệnh, ông Phạm Trọng Nhân đã thẳng thắn đưa ra một đề xuất cấp bách: cần kiểm soát chặt chẽ những món ăn “siêu ngon khó cưỡng” đang vây hãm trẻ em Việt Nam. Đây không chỉ là một lời kêu gọi, mà là tầm nhìn chiến lược nhằm xây dựng một thế hệ tương lai khỏe mạnh. Vậy, đề xuất này cụ thể là gì và tại sao lại quan trọng đến vậy?
**1. Vùng An Toàn Dinh Dưỡng Học Đường: Lá Chắn Thép Bảo Vệ Tương Lai Trẻ Em**
Ông Phạm Trọng Nhân nhấn mạnh sự cần thiết của việc thiết lập một “vùng an toàn dinh dưỡng học đường” – một “vòng tròn an toàn” kiên cố nhằm bảo vệ trẻ em khỏi những tác động tiêu cực từ thực phẩm độc hại. Đây không chỉ là một ý tưởng, mà là một chiến lược toàn diện, đòi hỏi sự quản lý chặt chẽ và đồng bộ từ trong ra ngoài môi trường giáo dục.
Để hiện thực hóa “vùng an toàn” này, các biện pháp cụ thể cần được triển khai:
* **Trong khuôn viên trường học:** Nhà ăn và căng-tin chỉ được phép kinh doanh các loại thực phẩm đã được kiểm định, hạn chế tối đa đường, muối, chất béo chuyển hóa và các phụ gia độc hại.
* **Ngoài cổng trường:** Tuyệt đối cấm các hàng quán và hoạt động quảng cáo hướng đến trẻ em cho các sản phẩm như nước ngọt, snack, thức ăn nhanh kém lành mạnh trong một bán kính nhất định.
* **Trên bao bì sản phẩm:** Bắt buộc dán nhãn cảnh báo sức khỏe rõ ràng, dễ hiểu về tác hại của sản phẩm đối với sức khỏe người tiêu dùng, đặc biệt là trẻ em.
Mô hình này không xa lạ, nó được biết đến rộng rãi trên thế giới là “Healthy School Food Environment” – một môi trường ăn uống lành mạnh cho trẻ với những quy chuẩn dinh dưỡng nghiêm ngặt, cấm quảng cáo phi lành mạnh, điều chỉnh giá và khuyến khích mạnh mẽ thực phẩm bổ dưỡng. Tổ chức UNICEF đã đề xuất biến trường học thành “khu vực thực phẩm lành mạnh” đúng nghĩa, nơi học sinh được tiếp cận thức ăn bổ dưỡng và nước uống sạch miễn phí. Tương tự, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng nhấn mạnh vai trò trung tâm của trường học trong công cuộc phòng chống béo phì, khuyến nghị các chính sách dinh dưỡng học đường cần hạn chế tối đa đồ ăn nhiều đường, muối, chất béo để hình thành thói quen ăn uống lành mạnh từ nhỏ.
Ông Nhân khẳng định, “vùng an toàn dinh dưỡng” không đơn thuần là việc cấm bán bánh kẹo trước cổng trường, mà là một hệ sinh thái đồng bộ, liên kết chặt chẽ từ nhà trường, gia đình cho đến toàn xã hội và cộng đồng. Để ý tưởng này thực sự đi vào đời sống, đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa Bộ Y tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng chính quyền địa phương.
**2. Khi “Siêu Hấp Dẫn” Biến Thành “Siêu Nguy Hiểm”: Lập Trình Khẩu Vị Bằng Đường, Muối và Hương Liệu**
Ông Phạm Trọng Nhân đã chỉ ra một sự thật đáng lo ngại: “mỗi hạt đường, mỗi giọt hương liệu” tưởng chừng vô hại lại có thể tạo nên một “cơn sóng vị giác” mạnh mẽ, gây nghiện và định hình thói quen ăn uống của trẻ em. Vậy, tại sao hiện tượng “siêu hấp dẫn” này lại nguy hiểm đến mức cần được kiểm soát bằng chính sách nhà nước?
Những loại thực phẩm chứa hàm lượng cao đường, muối, chất béo và hương liệu công nghiệp được gọi là “siêu hấp dẫn” bởi khả năng kích thích vị giác mạnh mẽ, dễ dàng gây nghiện. Các nghiên cứu quốc tế đã chứng minh rằng thực phẩm siêu chế biến kích thích hệ thống phần thưởng của não bộ theo cách tương tự như các chất gây nghiện. Chúng làm tăng tiết dopamine, tạo ra cảm giác hưng phấn tức thời và thôi thúc chúng ta tiếp tục ăn, ngay cả khi đã no.
Đối với trẻ nhỏ, mối nguy hiểm này càng trở nên nghiêm trọng. Não bộ của trẻ đang trong giai đoạn phát triển, cực kỳ nhạy cảm với “liều” đường, muối và hương liệu. Chỉ cần tiếp xúc với vị ngọt sớm, khẩu vị của trẻ sẽ bị “lập trình” theo hướng đó, dẫn đến nhu cầu tiêu thụ ngọt ngày càng tăng khi lớn lên. Tổ chức WHO khuyến cáo mỗi người chỉ nên nạp dưới 25g đường tự do mỗi ngày để giảm nguy cơ béo phì, tiểu đường và sâu răng. Thế nhưng, đáng báo động là nhiều sản phẩm phổ biến như nước ép, sữa chua đóng hộp hay snack đều vượt xa mức khuyến nghị này mà không hề có bất kỳ cảnh báo rõ ràng nào.
Một khảo sát của UNICEF năm 2025 tại Hà Nội đã cho thấy thực trạng đáng báo động: nhiều căng-tin trường học bày bán tràn lan trà sữa, nước dừa trân châu, và các loại đồ uống đóng chai nhiều hương liệu, thu hút học sinh bởi hương vị “ngon và nhiều vị”. Đây chính là biểu hiện điển hình của hiện tượng “siêu hấp dẫn”, khi chỉ một lượng nhỏ đường và hương liệu đủ sức kích thích vị giác, hình thành thói quen tiêu dùng khó bỏ.
Để phá vỡ vòng luẩn quẩn này, cần có những chính sách mạnh mẽ: luật hóa việc kiểm soát tiêu chuẩn dinh dưỡng, bắt buộc dán nhãn cảnh báo rõ ràng, hạn chế quảng cáo và bán hàng thực phẩm không lành mạnh xung quanh trường học. Đồng thời, cần xem xét các biện pháp kinh tế như áp dụng “thuế sức khỏe” đối với những sản phẩm chứa nhiều đường và chất béo, nhằm điều chỉnh hành vi tiêu dùng và sản xuất.
**3. Việt Nam Đứng Trước Nguy Cơ “Thế Hệ Kiệt Sức Sớm”: Khi Béo Phì Trẻ Em Là Vấn Nạn Quốc Gia**
Lời cảnh báo của ông Phạm Trọng Nhân về việc Việt Nam đang “chứng kiến một thế hệ trẻ béo phì sớm, mắc bệnh sớm và kiệt sức sớm hơn” không phải là một viễn cảnh xa vời mà đang hiển hiện rõ ràng qua những con số thống kê đáng báo động. Nếu các cơ quan chức năng không có hành động kịp thời và quyết liệt, hệ quả lâu dài sẽ là gánh nặng không thể kham nổi cho cả xã hội và nền kinh tế.
Số liệu mới nhất từ UNICEF cho thấy, khu vực Đông Á – Thái Bình Dương đã trở thành “điểm nóng” của béo phì trẻ em. Riêng tại Việt Nam, tỷ lệ trẻ em từ 5-19 tuổi thừa cân – béo phì đã tăng gần gấp đôi chỉ trong một thập kỷ, từ 8,5% năm 2010 lên 19% vào năm 2020. Đây là một tốc độ gia tăng đáng báo động, vượt xa mức trung bình của thế giới.
Hậu quả của tình trạng này là vô cùng nghiêm trọng:
* **Sức khỏe thể chất:** Trẻ thừa cân, béo phì từ sớm có nguy cơ cao mắc các bệnh mạn tính như tiểu đường tuýp 2, tăng huyết áp, và rối loạn chuyển hóa ngay từ khi còn nhỏ. Điều này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và tuổi thọ của thế hệ tương lai.
* **Sức khỏe tinh thần và xã hội:** UNICEF cũng cảnh báo rằng trẻ thừa cân không chỉ đối mặt với nguy cơ bệnh tật mà còn thường xuyên bị kỳ thị xã hội, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần và sự phát triển toàn diện.
* **Gánh nặng kinh tế quốc gia:** Nếu không có biện pháp can thiệp hiệu quả, chi phí y tế liên quan đến béo phì có thể chiếm tới 2% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của khu vực vào năm 2030. Đây là một con số khổng lồ, là gánh nặng tài chính không nhỏ cho hệ thống y tế và ngân sách quốc gia.
Đây là một cảnh báo nghiêm túc, đòi hỏi sự chung tay hành động ngay lập tức của toàn xã hội để bảo vệ thể lực dân tộc và đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước.
**4. Cơ Chế Liên Ngành: Chìa Khóa Để Chính Sách Dinh Dưỡng Học Đường Không “Hình Thức”**
Để các biện pháp như cấm quảng cáo hướng đến trẻ em, dán nhãn cảnh báo và kiểm soát bán hàng quanh trường không chỉ dừng lại ở mặt hình thức mà thực sự có sức ràng buộc và hiệu quả, ông Phạm Trọng Nhân và các tổ chức quốc tế như UNICEF, WHO đều nhất trí về một giải pháp cốt lõi: cần xây dựng một cơ chế phối hợp liên ngành chặt chẽ. Đây là cách tiếp cận “toàn Chính phủ, toàn trường học” (whole-of-government, whole-of-school) để đảm bảo mọi khía cạnh đều được quản lý và giám sát.
Cụ thể, vai trò của các bên sẽ được phân định rõ ràng:
* **Bộ Y tế:** Chịu trách nhiệm xây dựng các tiêu chuẩn dinh dưỡng cụ thể, khoa học và thực hiện công tác kiểm tra, giám sát chất lượng thực phẩm.
* **Bộ Giáo dục và Đào tạo:** Giám sát chặt chẽ việc tuân thủ các quy định dinh dưỡng trong khuôn viên trường học, từ căng-tin đến các hoạt động giáo dục về dinh dưỡng.
* **Cơ quan quản lý thị trường:** Kiểm soát nghiêm ngặt các hoạt động quảng cáo sản phẩm không lành mạnh và việc bán hàng xung quanh khu vực trường học.
* **Chính quyền địa phương:** Đóng vai trò cầu nối, kết nối phụ huynh, doanh nghiệp và cộng đồng để cùng tham gia vào việc xây dựng và duy trì môi trường dinh dưỡng lành mạnh cho trẻ em.
Ông Nhân khẳng định, việc kiểm soát thực phẩm quanh trường học hoàn toàn khả thi. Điều cốt yếu nằm ở quyết tâm chính trị mạnh mẽ và sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ giữa các bộ, ngành và địa phương.
**5. Phá Bỏ Quan Niệm Sai Lầm: Chính Sách Dinh Dưỡng Là Bảo Vệ, Không Phải Can Thiệp Tự Do**
Nhiều ý kiến có thể lo ngại rằng các chính sách kiểm soát thực phẩm sẽ can thiệp vào tự do tiêu dùng hoặc gây ảnh hưởng tiêu cực đến người có thu nhập thấp. Tuy nhiên, ông Phạm Trọng Nhân đã phân tích rõ ràng để bác bỏ những quan niệm này, khẳng định rằng đây là chính sách bảo vệ, không phải giới hạn.
* **Về tự do tiêu dùng:** Chính sách này không hề triệt tiêu tự do tiêu dùng. Thay vào đó, nó nhằm mục đích bảo vệ trẻ em – một nhóm đối tượng chưa đủ năng lực tự quyết và dễ bị tổn thương trước những cám dỗ marketing. Luật không cấm người dân uống nước ngọt hay ăn snack. Điều cấm ở đây là quảng cáo và bán các loại thực phẩm không lành mạnh quanh trường học, nơi mà trẻ em dễ dàng tiếp cận và hình thành thói quen. Đây không phải là giới hạn tự do mà là bảo đảm quyền được lựa chọn những sản phẩm lành mạnh, đặc biệt là cho thế hệ tương lai.
* **Về ảnh hưởng đến người thu nhập thấp:** Các biện pháp kinh tế như “thuế sức khỏe” không nhằm mục đích trừng phạt, mà là công cụ hiệu quả để điều chỉnh hành vi tiêu dùng. Kinh nghiệm quốc tế đã chứng minh rằng sau khi áp thuế, lượng tiêu thụ nước ngọt giảm mạnh. Điều đáng chú ý là nhóm thu nhập thấp thường là đối tượng hưởng lợi nhiều nhất, bởi họ có xu hướng chuyển sang sử dụng các loại đồ uống và thực phẩm lành mạnh hơn, tiết kiệm chi phí y tế về lâu dài. Hơn nữa, nguồn thu từ “thuế sức khỏe” có thể được tái đầu tư để trợ giá trái cây, rau củ, cải thiện bữa ăn học đường và cung cấp nước sạch miễn phí, qua đó hỗ trợ trực tiếp cho các gia đình có thu nhập thấp.
Tại Việt Nam, các biện pháp như cấm bán đồ uống nhiều đường trong bán kính 200m quanh trường gần như không phát sinh chi phí đáng kể nhưng lại mang lại lợi ích sức khỏe khổng lồ, góp phần giảm tỷ lệ bệnh tật và nâng cao năng suất lao động trong tương lai. Ông Nhân nhấn mạnh: “Đầu tư cho dinh dưỡng học đường chính là tiết kiệm cho y tế và phát triển bền vững”. Chính sách này không đòi hỏi quá nhiều tiền bạc, mà quan trọng nhất là đòi hỏi quyết tâm chính trị và sự phối hợp hành động chặt chẽ từ tất cả các bên.
