Tổng thống Nga Vladimir Putin vừa yêu cầu các quan chức hoàn tất soạn thảo lộ trình phát triển dài hạn hoạt động khai thác, sản xuất kim loại hiếm và đất hiếm trước ngày 1/12. Động thái này cho thấy Nga đang tăng tốc trong cuộc đua địa chính trị toàn cầu về nguồn tài nguyên chiến lược, dù so với Trung Quốc và nhiều nước khác, Nga vẫn còn chậm chân trong lĩnh vực khai thác đất hiếm.
Đất hiếm – nhóm vật liệu không thể thiếu trong nhiều ngành công nghiệp hiện đại như điện tử tiêu dùng, xe điện, turbine gió và quốc phòng – đang là tâm điểm của một cuộc đua gay gắt trên toàn cầu. Sự thống trị của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng đất hiếm đã gây ra những căng thẳng địa chính trị đáng kể, tiềm ẩn rủi ro lớn cho các ngành công nghiệp phụ thuộc vào khoáng sản chiến lược này.
**Tiềm Năng Trữ Lượng Lớn, Sản Lượng Còn Hạn Chế**
Theo báo cáo của Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), trữ lượng đất hiếm toàn cầu ước tính khoảng 110 triệu tấn. Trung Quốc dẫn đầu với 44 triệu tấn, theo sau là Brazil (21 triệu tấn), Ấn Độ và Australia. Nga được đánh giá sở hữu trữ lượng lớn thứ 5 thế giới, với 3,8 triệu tấn – con số này thậm chí còn cao hơn Mỹ (1,9 triệu tấn).
Tuy nhiên, sản lượng khai thác hiện tại của Nga vẫn còn rất khiêm tốn, chỉ khoảng 2.500 tấn, tương đương 0,64% tổng sản lượng toàn cầu năm 2024. Moskva đang đặt mục tiêu khai thác hiệu quả hơn nguồn tài nguyên phong phú này, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu đất hiếm toàn cầu, nhất là từ Mỹ, tăng vọt do lo ngại về sự ổn định của chuỗi cung ứng.
**Địa Chính Trị Đất Hiếm: Từ Căng Thẳng Mỹ-Trung Đến Khó Khăn Của Nga**
Những lo ngại về chuỗi cung ứng càng trở nên cấp bách hơn khi Trung Quốc từng đáp trả thuế nhập khẩu của Mỹ bằng cách siết chặt xuất khẩu đất hiếm ra toàn cầu. Tình hình này chỉ được giải quyết vào tháng trước, sau cuộc gặp giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình tại Hàn Quốc.
Nga từng bày tỏ khả năng hợp tác với Mỹ trong các dự án đất hiếm. Song, triển vọng này không mấy sáng sủa do những tiến triển chậm chạp trong việc chấm dứt chiến sự tại Ukraine. Theo Willis Thomas, chuyên gia tư vấn tại CRU Group, cuộc đua tăng sản lượng lần này đặt Nga vào một vị thế hoàn toàn khác.
Bộ Tài nguyên Nga thậm chí tuyên bố nước này có trữ lượng 15 nguyên tố đất hiếm với tổng cộng 28,5 triệu tấn – cao hơn đáng kể so với ước tính của USGS. Dù vậy, họ chưa công bố thông tin chi tiết về các kim loại cụ thể hay chất lượng của chúng. Thomas nhận định, lý do duy nhất để công bố chi tiết trữ lượng khoáng sản là nhằm mục đích huy động vốn đầu tư.
**Nga Sẽ Hợp Tác Với Ai: Trung Quốc Hay Phương Tây?**
Một câu hỏi lớn đặt ra là Nga sẽ tìm đến Trung Quốc hay phương Tây để hợp tác trong lĩnh vực đất hiếm. Bắc Kinh đang tìm kiếm thêm nguồn cung nguyên liệu thô để tinh chế và xuất khẩu đất hiếm, trong khi phương Tây, đặc biệt là Mỹ, có thể cung cấp các khoản đầu tư mới và hợp tác trong khai thác, tinh chế.
Thomas nhấn mạnh rằng khai thác chỉ là phần tương đối dễ. Khâu tinh luyện, tách chiết và xây dựng thị trường đầu ra mới chính là yếu tố giúp Trung Quốc thống trị ngành đất hiếm toàn cầu. Nhờ lợi thế về quy mô, Trung Quốc hiện xử lý khoảng 69% tổng lượng khoáng sản này được khai thác trên thế giới.
Với việc Moskva đã thúc đẩy quan hệ kinh tế và củng cố chuỗi cung ứng với Bắc Kinh trong vài năm qua, Nga có thể trở thành nhà cung cấp đất hiếm thô cho Trung Quốc.
**Thách Thức Với Mỹ Và Hướng Đi Của Nga**
Mỹ có thể chưa sẵn sàng hợp tác với Nga trong tương lai gần do quan hệ song phương suy thoái từ sau chiến sự tại Ukraine. Tuần trước, khi tiếp đón các lãnh đạo 5 quốc gia Trung Á, ông Trump đã nhấn mạnh khoáng sản chiến lược vẫn là ưu tiên hàng đầu của Mỹ. Nước này gần đây đã tăng cường hợp tác với các quốc gia giàu tài nguyên chiến lược và ký thỏa thuận với Australia, Nhật Bản. Ông Trump cũng đang tìm cách đạt thỏa thuận với Ukraine để Mỹ tiếp cận các mỏ đất hiếm, chủ yếu nằm ở miền Nam và miền Đông nước này, đồng thời nhiều lần bày tỏ sự quan tâm đến Greenland – vùng lãnh thổ giàu khoáng sản và đất hiếm.
Khi Nga chuẩn bị lộ trình sản xuất đất hiếm, nước này sẽ cân nhắc mọi lựa chọn có thể. Tuy nhiên, Piyush Goel, chuyên gia phân tích kim loại chiến lược tại CRU, cho rằng do chiến sự tại Ukraine, Nga sẽ khó có thể tận dụng làn sóng đầu tư đang gia tăng ở phương Tây liên quan đến chuỗi cung ứng. Vì vậy, Nga nhiều khả năng sẽ phải bán đất hiếm cho Trung Quốc, điều này đồng nghĩa với việc các nhà sản xuất Nga sẽ không được hưởng mức giá cao hơn trong tình hình hiện tại.
Mặc dù vậy, Goel cũng chỉ ra rằng việc Trung Quốc có năng lực luyện kim, tinh chế và tách chiết đất hiếm rất phát triển cũng có nghĩa là trữ lượng ở Trung Quốc cuối cùng sẽ suy giảm. Đó chính là cơ hội tốt để Nga lấp đầy khoảng trống trong tương lai.
