Vì sao TP HCM tháo dỡ 3 biệt thự trong ‘Dinh chú Hỏa’?

**Tháo dỡ ba biệt thự cổ chú Hỏa xuống cấp: Khu đất vàng Sài Gòn chuyển mình thành công viên tưởng niệm**

Từ ngày 17/11, những chuyển động đầu tiên đã diễn ra trên khu đất vàng rộng 4,3 ha tại phường Vườn Lài, TP HCM, khi công nhân và máy móc tiến hành tháo dỡ ba trong số bảy biệt thự cổ. Đây là bước đi quan trọng để chuẩn bị bàn giao mặt bằng cho doanh nghiệp tài trợ xây dựng công viên và đài tưởng niệm tri ân các nạn nhân Covid-19.

Khu đất này sở hữu vị trí đắc địa hiếm có, với ba mặt tiền Lý Thái Tổ – Hùng Vương – Trần Bình Trọng, nằm đối diện ngã sáu Cộng Hòa. Nơi đây từng là dinh thự tráng lệ của gia đình chú Hỏa – người được mệnh danh là “vua nhà đất” Sài Gòn xưa. Theo Phó Chủ tịch UBND TP HCM Bùi Xuân Cường, bảy biệt thự tại đây thuộc nhóm 2 trong danh sách bảo tồn, nhưng ba căn trong số đó đã xuống cấp nghiêm trọng đến mức không thể phục hồi. Căn cứ vào kết quả kiểm định chi tiết và ý kiến của Hội đồng phân loại biệt thự, UBND thành phố đã chấp thuận phương án tháo dỡ ba biệt thự hư hại và giữ lại bốn căn còn lại để bảo tồn.

Để đưa ra quyết định chính xác, toàn bộ bảy biệt thự đã được Công ty Cổ phần Xây dựng và Môi trường STA (Đà Nẵng) kiểm định chuyên sâu từ đầu tháng 11. Đơn vị đã áp dụng nhiều phương pháp hiện đại, từ đo nứt đến kiểm tra cốt thép. Cụ thể, siêu âm bêtông kết hợp súng bật nảy được sử dụng để xác định cường độ và độ đồng nhất; đo điện thế ăn mòn để đánh giá mức độ gỉ của cốt thép; và đo độ cứng Leeb để ước tính độ bền kéo của thép. Song song đó, nhóm kỹ thuật còn khảo sát trực quan toàn bộ bề mặt, ghi nhận cẩn thận các vết nứt, bong tróc, thấm nước, rêu mốc và vị trí lộ cốt thép. Những phương pháp này đã cho phép xác định không chỉ phần “thấy được” mà còn cả những hư hại “ẩn” sâu bên trong kết cấu, từ đó đưa ra đánh giá chính xác về mức độ hư hại.

Kết quả kiểm định đã hé lộ tình trạng đáng báo động của ba căn biệt thự bị tháo dỡ. Cả ba đều xuất hiện vô số vết nứt tại dầm, sàn, với bề rộng dao động từ 0,10 mm đến 0,35 mm. Đáng chú ý, một số vết nứt đã vượt quá giới hạn cho phép theo tiêu chuẩn TCVN 5574:2018. Các vị trí trọng yếu như dầm biên, dầm ban công, sàn tầng 2 và tầng mái của biệt thự số 2, số 3 đều có mật độ nứt dày đặc, kéo dài từ 0,5 đến 3 mét. Riêng biệt thự số 3, sàn khối chính ghi nhận nhiều vết nứt lan rộng, cho thấy công trình đã phải chịu tác động kéo và uốn trong một thời gian dài. Theo đơn vị tư vấn, những vết nứt này không chỉ làm giảm mỹ quan mà còn tạo điều kiện cho nước và không khí xâm nhập sâu vào bên trong, đẩy nhanh quá trình ăn mòn cốt thép.

Một trong những hư hỏng nghiêm trọng nhất là tình trạng bêtông bong tróc, để lộ cốt thép bị gỉ sét. Tại dầm hiên trục A1/3-4 của biệt thự số 2, lớp bêtông bảo vệ đã hoàn toàn vỡ khỏi bề mặt, khiến thanh thép bị ăn mòn lộ rõ. Nhiều vị trí tường, sàn, lan can cũng xuất hiện thấm nước và rêu mốc, minh chứng cho việc lớp bê tông bảo vệ đã suy yếu trầm trọng. Đặc biệt, mái của căn số 3 ghi nhận tình trạng tách mạch và thấm nước trên diện rộng. Điều này thể hiện công trình đã bị “xâm thực” trong thời gian dài và không còn khả năng tự bảo vệ kết cấu bên trong.

Thực hiện đo điện thế tại 9 cấu kiện của ba căn biệt thự càng khẳng định mức độ nguy hiểm: 6 cấu kiện có thép bị ăn mòn với xác suất trên 90%, bao gồm dầm, cột và sàn ở các tầng; 2 cấu kiện nằm trong vùng “không chắc chắn”; chỉ một cấu kiện cho thấy thép chưa bị ăn mòn. Với các giá trị điện thế âm thấp (thậm chí tới -0.408 V ở sàn tầng 2 căn số 3), đơn vị đánh giá thép đã bị oxi hóa ở mức nguy hiểm, làm giảm tiết diện và độ bám dính giữa thép và bêtông, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng chịu lực.

Dù kết quả siêu âm và đo bật nảy cho thấy cường độ bêtông vẫn nằm trong ngưỡng cho phép, nhưng chất lượng vật liệu không còn là yếu tố quyết định để “cứu” kết cấu. Lớp bảo vệ bê tông đã rách nát, thấm nước; cốt thép ăn mòn nặng; cùng với nhiều cấu kiện xuất hiện vết nứt vượt chuẩn. Những yếu tố tổng hợp này khiến kết cấu tổng thể không còn khả năng đảm bảo an toàn lâu dài, bất chấp phần bêtông vẫn còn cứng.

Theo nhóm kiểm định, ba căn biệt thự này hiện đang đối mặt với ba nguy cơ chính: suy giảm độ bền lâu do xâm thực và thấm nước kéo dài; giảm khả năng chịu lực thực tế do cốt thép ăn mòn nặng, đặc biệt ở dầm và sàn; và tăng rủi ro mất an toàn khi có tải trọng lớn, giông gió hoặc rung chấn. Với mức độ xuống cấp nghiêm trọng như vậy, các biện pháp sửa chữa cục bộ đã được đánh giá là không còn hiệu quả.

Trái ngược với tình cảnh đó, bốn biệt thự còn lại ở vị trí 1, 5, 6, 7 có cường độ bêtông và cốt thép đáp ứng hoặc phù hợp các mác tiêu chuẩn hiện hành, cùng độ đồng nhất đảm bảo. Tuy nhiên, đơn vị tư vấn cũng khuyến cáo các công trình này vẫn có những hư hỏng cục bộ như thấm nước, bong tróc lớp hoàn thiện và rỉ thép cục bộ, cần được xử lý và bảo trì sớm để đảm bảo độ bền lâu dài.

Khu biệt thự này do hậu duệ chú Hỏa xây dựng vào khoảng những năm 1950, ban đầu có 8 căn riêng biệt theo kiến trúc Pháp cách tân. Một căn đã đổ sập từ lâu, hiện chỉ còn 7 căn. Sau năm 1975, khu đất được Bộ Ngoại giao tiếp quản, dùng làm Nhà khách Chính phủ, sau đó bị bỏ hoang nhiều năm trước khi bàn giao cho TP HCM. Năm 1996, cụm biệt thự này từng được đưa vào danh sách 108 cảnh quan kiến trúc cần nghiên cứu bảo tồn của thành phố.

Ông Phan Văn Tuấn cho biết, bốn biệt thự được giữ lại sẽ được các sở liên quan phối hợp để lên phương án sửa chữa, cải tạo và phục vụ cho công viên và đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19. Các sở, ngành sẽ tính toán việc sử dụng và bố trí nội dung để phục vụ các tiện ích công cộng, làm nhà lưu niệm, bảo tàng… Tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu cũng nhấn mạnh rằng với bốn căn biệt thự đủ điều kiện duy trì, cần nhanh chóng tạo khung pháp lý để bảo vệ và xây dựng quy trình bảo tồn. Hội đồng phân loại biệt thự đã xác định các biệt thự này thuộc nhóm 2, cho phép sửa chữa linh hoạt bên trong nhưng không được thay đổi mặt ngoài. Sở Văn hóa – Thể thao TP HCM cần nhanh chóng làm hồ sơ và đưa bốn biệt thự này vào danh mục kiểm kê di tích để công nhận là di sản của thành phố, với xếp hạng đề xuất là di tích kiến trúc nghệ thuật, góp phần bảo tồn những giá trị lịch sử và văn hóa của Sài Gòn.