Hội nghị khí hậu COP30 chính thức khai mạc vào ngày 10/11 tại Brazil, mở ra hơn 10 ngày đàm phán quan trọng quy tụ đại diện chính phủ, giới khoa học và doanh nghiệp từ khắp nơi trên thế giới.
Suốt ba thập kỷ thương thảo về khí hậu, dấu ấn nổi bật nhất chính là Thỏa thuận Paris năm 2015, được ký kết tại COP21. Theo đó, 195 quốc gia đã cùng cam kết hành động để ngăn chặn mức tăng nhiệt độ toàn cầu không vượt quá 1,5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp.
Tuy nhiên, ông Malcolm Turnbull, cựu Thủ tướng Australia, đã thẳng thắn thừa nhận một thực tế đáng buồn: sau ba thập kỷ đàm phán, thế giới vẫn chưa thể cắt giảm lượng khí thải đủ để giữ mức tăng nhiệt độ ở 2 độ C, chứ chưa nói đến mục tiêu 1,5 độ C đầy tham vọng.
Năm 2024 đã được ghi nhận là năm nóng nhất lịch sử, khi lần đầu tiên Trái Đất vượt ngưỡng tăng 1,5 độ C so với mức tiền công nghiệp. Dù vậy, ông Turnbull vẫn khẳng định rằng nếu không có Thỏa thuận Paris, tình hình khí hậu thế giới có lẽ đã tồi tệ hơn rất nhiều.
Thỏa thuận Paris, được thúc đẩy mạnh mẽ bởi cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama, từng được ông gọi là “cơ hội tốt nhất để cứu hành tinh duy nhất mà chúng ta có”. Đây cũng là một trong những thành tựu mà ông tự hào nhất, bất chấp việc người kế nhiệm là Tổng thống Donald Trump đã hai lần rút Mỹ khỏi thỏa thuận này.
Erwin Jackson, một chuyên gia chính sách khí hậu từ Đại học Monash, nhận định rằng việc đàm phán để đạt được một hiệp ước khí hậu toàn cầu là một quá trình gian nan, phải mất ít nhất 15 năm.
Hiệp ước này được xây dựng với mục tiêu định hướng các quốc gia giàu có như Mỹ hợp tác với nhóm quốc gia dễ bị tổn thương nhất bởi biến đổi khí hậu, nhằm tạo lập một ràng buộc pháp lý quốc tế để giải quyết cuộc khủng hoảng. Thế nhưng, việc thuyết phục các nước tham gia giảm thải vẫn còn nhiều bế tắc, đặc biệt là trong các cam kết giảm thải và hỗ trợ tài chính.
Giữa những bế tắc sau COP15 năm 2009, ông Obama đã đưa ra một quyết định chiến lược: mời Trung Quốc cùng chung tay.
“Nếu thuyết phục được Trung Quốc tham gia, chúng ta sẽ có hai quốc gia phát thải khí nhà kính lớn nhất thế giới, một nước giàu và một nước đang phát triển. Nhờ đó, chúng ta có thể thuyết phục được các quốc gia khác tham gia,” ông Obama tiết lộ về tính toán của mình.
Vào năm 2014, lần đầu tiên Mỹ và Trung Quốc đã đưa ra tuyên bố chung về biến đổi khí hậu, một bước đệm quan trọng thúc đẩy việc ký kết Thỏa thuận khí hậu Paris chỉ một năm sau đó.
Cựu Thủ tướng Australia cũng nhận định rằng: “Trung Quốc có lẽ là quốc gia quan trọng nhất tại cuộc họp năm đó, nhưng tầm quan trọng của họ chưa được nhìn nhận đầy đủ.”
Mười năm kể từ sau Thỏa thuận Paris, Trung Quốc đã trở thành quốc gia dẫn đầu trong việc giảm chi phí năng lượng tái tạo, pin và xe điện. Thời điểm Thỏa thuận Paris được ký kết, xe ô tô điện chỉ chiếm chưa đến 1% tổng lượng xe bán ra trên toàn cầu. Hiện tại, cứ 4 chiếc ô tô được bán ra thì có một chiếc là xe điện.
Một trong những thành công lớn nhất của thập kỷ qua là sự phát triển vượt bậc của năng lượng tái tạo, vượt xa mọi dự báo. Công suất năng lượng mặt trời được lắp đặt cao gấp 15 lần so với dự báo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) đưa ra vào năm 2015. Trong nửa đầu năm nay, sản lượng điện từ năng lượng tái tạo đã lần đầu tiên vượt qua điện than.
Điện tái tạo giờ đây đã trở nên rẻ hơn ở hầu hết các nơi so với than, dầu và khí đốt. Theo Liên Hợp Quốc, năm ngoái, 74% mức tăng sản lượng điện toàn cầu đến từ gió, mặt trời và các nguồn năng lượng xanh khác.
“Chúng ta đang ở thời điểm mà lượng khí thải toàn cầu gần như ổn định, và có thể bước vào chu kỳ giảm khá nhanh trong vài năm tới,” một nhà khoa học từ Đại học Monash dự báo với một tia hy vọng.
Dù có những tiến bộ đáng kể, các chuyên gia cảnh báo rằng những gì đạt được vẫn chưa đủ. Một báo cáo đánh giá 35 chỉ số tác động tích cực, như công suất lắp đặt điện mặt trời và điện gió, cho thấy mọi thứ đang đi đúng hướng nhưng với tốc độ quá chậm.
“Những công nghệ từng chỉ mang tính lý thuyết nay đã trở thành hiện thực, vượt nhiều dự báo của một thập kỷ trước. Tuy nhiên, chúng ta vẫn còn rất xa mới đạt được mức cần thiết,” tác giả báo cáo Kelly Levin cho biết.
Các dự báo về mức tăng nhiệt toàn cầu trong tương lai đã giảm xuống. Năm 2015, Liên Hợp Quốc cảnh báo Trái Đất đang trên lộ trình tăng gần 4 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Hiện tại, mức này dự kiến khoảng 2,8 độ C, thậm chí thấp hơn một chút nếu các quốc gia thực hiện đúng cam kết. Tuy nhiên, con số đó vẫn còn cách rất xa mục tiêu 1,5 độ C – mức bao trùm của Thỏa thuận Paris.
Cùng với đó, tình trạng nóng lên toàn cầu đang góp phần làm gia tăng các hiện tượng khí hậu cực đoan, ví dụ như tỷ lệ siêu bão cao hơn trong bốn thập kỷ qua.
Giới khoa học cũng cảnh báo nhiều hiện tượng khí hậu đang gần đạt “điểm bùng phát” (tipping points) – ngưỡng có thể kích hoạt sự thay đổi cách thức vận hành của cả hệ thống Trái Đất và không thể đảo ngược.
Một trong những dấu hiệu đáng lo ngại này là băng biển Nam Cực đang thu hẹp diện tích một cách “đột ngột”, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái. Điển hình là chim cánh cụt hoàng đế, biểu tượng của Nam Cực, đang tiến dần tới mốc tuyệt chủng.
Tháng trước, 160 nhà khoa học và chuyên gia bảo tồn từ 23 quốc gia cũng đã cùng cảnh báo về các “điểm bùng phát” khác như khi các rạn san hô nước ấm bước vào giai đoạn suy thoái kéo dài. Rừng Amazon cũng đang tiến sát ngưỡng sụp đổ nhanh hơn dự báo trước đây do nạn phá rừng và khủng hoảng khí hậu.
Johan Rockstrom, Giám đốc Viện Nghiên cứu Khí hậu Potsdam (Đức), nhấn mạnh điều quan trọng là phải thành thực với thế giới và thừa nhận rằng “chúng ta đã thất bại”.
Giám đốc Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) Inger Andersen cũng nhận định thế giới “rõ ràng đang tụt lại”. Bà ví von rằng: “Điều này giống như chúng ta đang cưa chính cành cây mà mình ngồi lên đó.”
