Động lực khiến Mỹ đổi thái độ, đồng ý bán F-35 cho Arab Saudi

Ngày 18/11 đã đi vào lịch sử quan hệ Mỹ-Arab Saudi, khi Tổng thống Mỹ Donald Trump đích thân chủ trì lễ đón Thái tử Mohammed bin Salman tại Nhà Trắng. Không chỉ là màn diễu hành kỵ binh danh dự, tiếng đại bác vang dội hay màn trình diễn ngoạn mục của chiến đấu cơ F-35 và F-15, sự kiện còn đánh dấu một bước ngoặt lớn: Mỹ chính thức tuyên bố Arab Saudi là “đồng minh quan trọng ngoài khối NATO” và ký kết thỏa thuận quốc phòng chiến lược mang tính lịch sử. Theo đó, Riyadh sẽ trở thành quốc gia Arab đầu tiên và nước thứ hai tại Trung Đông sở hữu tiêm kích tàng hình F-35 (số lượng chưa công bố), cùng gần 300 xe tăng M1 Abrams.

Thỏa thuận này là thành quả sau nhiều năm chờ đợi và nỗ lực từ phía Riyadh. Ngay từ năm 2017, Arab Saudi đã bày tỏ sự quan tâm đặc biệt đến F-35 sau gói vũ khí trị giá 110 tỷ USD với Mỹ. Tuy nhiên, đó chỉ là một cam kết ban đầu, chưa phải hợp đồng thực tế. Thậm chí, vào ngày 13/5 sau đó, dù Mỹ và Arab Saudi đã ký kết thỏa thuận vũ khí gần 142 tỷ USD, tiêm kích F-35 vẫn vắng bóng trong danh sách mua sắm.

Lý do chính được các chuyên gia chỉ ra là Mỹ muốn tránh vi phạm cam kết với Israel thông qua thỏa thuận bảo đảm Lợi thế Quân sự Định tính (QME). Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu từng công khai phản đối việc bán F-35 cho các nước Arab, trong khi các chính quyền Obama và Biden cũng lo ngại rủi ro an ninh khi xuất khẩu chiến đấu cơ tối tân này đến một khu vực đầy biến động như Trung Đông.

Thế nhưng, tình hình hiện tại đã thay đổi hoàn toàn. Xung đột Gaza bùng nổ, cùng với sự trỗi dậy mạnh mẽ của các nhóm vũ trang do Iran hậu thuẫn tại Trung Đông, đã tạo ra một bối cảnh địa chính trị mới. Báo cáo tình báo của Lầu Năm Góc thậm chí còn thừa nhận một khả năng đáng ngại: nếu Mỹ tiếp tục từ chối, Arab Saudi có thể sẽ chuyển hướng sang mua các tiêm kích hiện đại khác như Su-57 của Nga hoặc J-20 của Trung Quốc.

Đối mặt với nguy cơ này, quyết định đảo ngược chính sách của Tổng thống Trump được Douglas Birkey gọi là một “chiến lược thực dụng”. Nó giúp Mỹ không những giữ vững thị phần vũ khí trị giá hàng trăm tỷ USD, mà còn bảo đảm các cam kết kinh tế to lớn. Arab Saudi đã cam kết đầu tư tới 1.000 tỷ USD vào Mỹ trong thập kỷ tới. Ông Trump cũng nhấn mạnh Arab Saudi là đối tác không thể thay thế trong việc ổn định giá dầu toàn cầu và cuộc chiến chống khủng bố. CNBC ước tính, riêng thương vụ này có thể mang về cho Mỹ khoảng 148 tỷ USD doanh thu trực tiếp, một con số ấn tượng.

Về phía Arab Saudi, sở hữu F-35 mang lại lợi ích chiến lược to lớn. Nó giúp Riyadh san sẻ gánh nặng phòng thủ khu vực với Mỹ, đặc biệt trong bối cảnh nhóm Houthi tại Yemen vẫn duy trì chiến dịch tập kích tuyến hàng hải quan trọng. Đại tá Rick Francona nhận định, F-35 sẽ nâng cao đáng kể năng lực tự vệ của Arab Saudi, giúp họ đối phó hiệu quả hơn mà không cần sự can thiệp trực tiếp từ Mỹ.

Thương vụ F-35 còn là một nước cờ quan trọng trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng toàn cầu với Trung Quốc. Theo Bruce Riedel, việc bán F-35 sẽ “giữ chân” Arab Saudi trong hệ sinh thái công nghệ quốc phòng của Mỹ, đồng thời ngăn chặn sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc tại khu vực chiến lược này.

Tuy nhiên, giới chuyên gia cũng cho rằng, thương vụ này sẽ ít gây ảnh hưởng đến ưu thế quân sự vượt trội của Israel. Arab Saudi dường như chỉ được phép mua tối đa 48 tiêm kích F-35A, một con số khiêm tốn so với khoảng 100 chiếc mà Israel đã tiếp nhận và đặt hàng thêm. Quan trọng hơn, Israel là quốc gia duy nhất ngoài Mỹ được phép can thiệp và chỉnh sửa các hệ thống trên F-35 để phù hợp với yêu cầu tác chiến riêng. Douglas Birkey ước tính, Arab Saudi sẽ cần ít nhất 5 năm để đạt được hiệu suất tác chiến tương đương với Israel, bảo đảm Lợi thế Quân sự Định tính (QME) của Israel vẫn được duy trì.